Powstałe w latach 1870-1874 zabytkowe obiekty kolejowe w Pile, w skład których wchodzi pilska parowozownia (nazywana „Okrąglakiem”), to unikatowy przykład zabytków architektury przemysłowej. Parowozownia jest jedynym zachowanym w oryginalnym kształcie obiektem tego typu w naszym kraju. Podobne budynki i urządzenia spotkać można jedynie w kilku miejscach w Europie.
Kompleks pilskiej parowozowni ulokowany jest w południowej części Piły, blisko Śródmieścia tego wielkopolskiego miasta. Wschodnia część terenów kolejowych, w której zachował się zespół, położna jest w sąsiedztwie rzeki Gwdy. W pobliżu znajduje się droga nr 180, biegnąca wiaduktem nad torami. W skład kompleksu wchodzą: parowozownia z centralną obrotnicą, czterokondygnacyjny murowany budynek biurowy (były zbiornik wody), murowana dyspozytornia, budynek warsztatowy i murowano-drewniana wieża ciśnień (dawniej zbiornik wody technicznej dla parowozowni).
Parowozownia z centralną obrotnicą została zbudowana w 1871 r. Obiekt uznawany jest za jedno ze szczytowych osiągnięć architektury przemysłowej z II połowy XIX wieku. Parowozownia jest jednym z najstarszych budynków zachowanych w oryginalnym kształcie w Pile (miasto zostało zniszczone w 75 proc. podczas II wojny światowej). Budynek posiada trzy bramy wjazdowe, halę główną o średnicy 31 i wysokości 16 metrów, otoczoną nawą o szerokości ok. 10 i wysokości 7 metrów (to miejsce na magazyny, biura, warsztaty itd.). Wyposażenie i gabaryty umożliwiały obrządzanie do trzech parowozów naraz i stacjonowanie trzynastu maszyn w jednym momencie.
Hala parowozowni posiada kształt szesnastokąta (powierzchnia hali to 2040 metrów kwadratowych, a nawy bocznej – 1250 metrów kwadratowych), który stał się wzorem dla zbudowanych później podobnych obiektów m.in. w Berlinie, Hamburgu i Magdeburgu.
Sprawna obrotnica umiejscowiona jest centralnie, w przeszłości możliwe było obsługiwanie przez nią lokomotyw o długości do 11 metrów. Kopuła hali jest oparta na 16 żeliwnych słupach, wyposażona w zwieńczenie w postaci żaluzjowego wywietrznika.
Dach o powierzchni ok. 2850 metrów kwadratowych składa się ze stalowego szkieletu i poszycia (deski pokryte papą). Nitowany szkielet dachu był w czasie budowy obiektu bardzo innowacyjnym rozwiązaniem. Nad każdym stanowiskiem postojowym znajduje się wywietrznik. Nie zachowały się dodatkowe urządzenia do nawęglania i kanały oczystkowe.
Obiekty parowozowni objęte są ochroną konserwatorską. Trwa procedura wpisu ich do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego. Unikatowy na europejską skalę budynek niszczeje. Nie jest już wykorzystywany przez PKP. Część towarzyszącej infrastruktury służy dziś firmom specjalizującym się w naprawach lokomotyw parowych i spalinowych. W 2006 roku zawiązało się Stowarzyszenie Parowozownia Pilska „Okrąglak” – inicjatywa mieszkańców wielkopolskiego miasta, którzy okazali spore zainteresowanie losem zabytku. Jego celem jest m.in. nagłośnienie problemu pogarszającego się stanu wyjątkowego obiektu w mediach oraz zainteresowanie tym tematem osób i instytucji mogących mieć wpływ na stan parowozowni. Stowarzyszenie opracowało nawet koncepcję zagospodarowania obiektu. Dla rewitalizacji zabytku potrzebne są spore fundusze. Plany miejscowego samorządu mówią o utworzeniu w budynku dawnej parowozowni hali widowiskowej, biblioteki lub obserwatorium astronomicznego. Inne zamiary mówią o zachowaniu pierwotnych funkcji obiektu – stworzeniu „żywego muzeum” parowozów, podobnego do tego, które znajduje się w Wolsztynie. Bez pokaźnego zastrzyku finansowego nie będzie to możliwe, a stan unikatowego zabytku będzie się pogarszał.
Zapisz
się do newslettera:
